روابط و نیاز آبی در گیلاس
تاکنون نیازهای آبی درختان میوه مناطق معتدله مورد بررسی قرار گرفتهاند و هر چند این بررسی ها اختصاصا بر روی گیلاس صورت نگرفته اند، اما نیازهای آبی درختان گیلاس در مقیاس کلان مشابه درختان سیب و هلو میباشند. اصول مربوط به خاک، گیاه و اتمسفر، بیان کننده روابط آبی درخت هستند. خاک محل ذخیره رطوبت مورد نیاز برای رشد درخت است. عمق و بافت خاک میزان ظرفیت نگهداری آب را در آن تعیین میکنند. حجم خاکی که ریشه درخت در آن پیشروی میکند نیز تعیین کننده مقدار آبی است که خاک میتواند در دسترس گیاه قرار دهد. رطوبت موجود در خاک یا به عبارت دیگر مقدار آب خاک که توسط درخت قابل جذب میباشد، بین پتانسیل آبی ۰/۱ تا ۱/۵ مگا پاسکال قرار دارد که این پتانسیل ها به ترتیب مربوط به ظرفیت نگهداری آب مزرعه و درصد پژمردگی دائم میشوند.
پتانیسل اتمسفر نزدیک سطح برگ در روزهای گرم و آفتابی بسیار کاهش مییابد و به کمتر از ۱۰۰- مگاپاسکال میرسد. این شیب زیاد پتانسیل که در اطرف درخت وجود دارد باعث میشود که آب از خاک به طرف بالای درخت حرکت کند و از آنجا به سمت اتمسفر خارج شود. تعرق سطح برگ که از طریق منافذ روزنه ای صورت میگیرد، موجب ایجاد اختلاف پتانسیلی بین روزنه و ریشه و در نتیجه رانده شدن آب به سمت بالای درخت میشود. آب موجود در لوله های مویین بافت آوند چوب تحت مکش قرار دارد و بهقدری به این لوله های مویین می چسبد (خاصیت چسبندگی آب به سایر اجسام از طریق پیوندهای هیدروژنی) که مانع گسیختگی آب در حال صعود به سمت نوک گیاه میشود.
آبی که از ریشهها به اطراف درخت منتقل میشود و از طریق تعرق در سطح برگ تبخیر میشود، در هنگام شب به حد صفر میرسد و در طول ظهر به حداکثر خود میرسد. شدت تعرق از طریق اندازه منافذ روزنه ها (مقاومت روزنه ای) قدرت تبخیر اتمسفر، رطوبت موجود در خاک و مقاومتی که در سر راه حرکت آب به تمامی درخت وجود دارد کنترل میشود. در این رابطه از آنجایی که مقاومت درخت تقریباً ثابت است و رطوبت خاک نیز مخصوصاً زمانی که آبیاری صورت میگیرد به کندی دچار تغییر می شود، بنابراین میزان تعرق غالباً از طریق مقاومت روزنه ای و آب و هوا تعیین میشود. تعرق نیز که معمولاً به صورت آب گرم از دست رفته از هر واحد برگی در یک ساعت اندازهگیری میشود، روزانه از حدود صفر در شب به بیشتر از یک گرم روز بر متر مربع ساعت در طول روز میرسد. این مساله مربوط به پتانسیل آبی برگ است که از ۰/۵ در شب به ۱/۵ تا ۲/۰ مگا پاسکال در طول روز میرسد. در روزهای آفتابی وقتی که رطوبت خاک تا نزدیک نقطه پژمردگی دائم تخلیه میشود، پتانسیل آبی برگ ممکن است به ۲/۵ تا ۳/۰ مگاپاسکال برسد. در این قبیل روزها روزنه ها بسته میشوند تا از کاهش بیشتر آب جلوگیری شود. لذا در این چنین شرایط حاد، تعادل اسمزی برگ و سایر بافت ها کمک میکند تا پژمردگی و سایر آسیب ها به حداقل خود برسند.
در ایالات متحده آمریکا اگر درختان برای نیازهای آبی که دارند آبیاری شوند، ممکن است که طی یک فصل، بیش از ۱۰۰ سانتی متر (ارتفاع آب) آب در هکتار مصرف کنند. در ایالت واشنگتن درختان بالغ ۲۵ ساله گیلاس از طریق سیستمی که در زیر درخت توسط یک حسگر (سنسور) و شیر فلکه کنترل میشود، به صورت قطرهای آبیاری میشوند. در این باغها وقتی رطوبت خاک به کمتر از ۰/۶ مگاپاسکال میرسد، شیر فلکه باز میشود تا آبیاری تا زمانی صورت گیرد که آب کافی به محل حسگر برسد و رطوبت خاک در آن مکان بیشتر از ۰/۶ مگاپاسکال شود. وقتی که حسگرها در عمق ۷۵ سانتی متری خاک و به فاصله ۱۰۰ سانتی متری از خطوط آبیاری قطرهای کار گذاشته میشوند، درختان میتوانند تا بیش از یک متر از آب آبیاری را مطالبه و دریافت کنند. اما وقتی که حسگرها مستقیماً در عمق ۳۰ سانتی متری و درست در زیر پخش کننده های آب این سیستم قرار میگیرند، فقط تا عمق ۷۵ سانتی متری از آب هر هکتار باغ استفاده میکنند، حال آنکه از نظر خصوصیات ظاهری و عملکرد ظاهراً مانند درختان قبل می باشند.
درختان گیلاس به ویژه در نیمه اول فصل رشد و قبل از رسیدن محصول آبیاری میشوند تا از کمبود آبی که ممکن است باعث کاهش رشد آن و تولید میوههایی ریز شود جلوگیری به عمل آید. این امر مستلزم این است که آبیاری زمانی صورت گیرد که خاک هنوز به حداکثر مقدار مجاز تخلیه نرسیده باشد و این مقدار معمولاً بین ۴۰ تا ۶۰ درصد کل آب موجود در خاک میباشد.