مراحل فنولوژیکی گیلاس-عمل لقاح و تشکیل میوه
عمل لقاح و تشکیل میوه
بزرگترین مشکل گیلاس در تشکیل میوه گرده افشانی آن است چون که به یقین حدود ۱۰۰٪ می‌توان گفت که گل نر هیچ درخت گیلاسی نمی‌تواند گل ماده خود را تلقیح کند. در نتیجه اگر گرده درخت گیلاس دیگری در اختیار آن قرار نگیرد احتمال باروری نزدیک به صفر خواهد بود. جدیداً محققین گیلاس جدیدی را یافته‌اند که مشکل خودناسازگاری آن را حل کرده‌اند. در نتیجه مدیریت باغ ساده‌تر می‌شود و گرنه باید ۲ یا ۳ درخت گیلاس کنار هم کاشت تا بتوان از باغ محصول گرفت که الزاماً باید از نظر زمان گلدهی با یکدیگر همپوشانی داشته باشند.
مدت گلدهی در اکثر ارقام گیلاس ۲ هفته است. این مدت در پسته ۱ ماه، در سیب ۲ هفته و در انگور ۱۰ روز است. البته برخی گیاهان مثل توت فرنگی فصل گلدهی طولانی‌تری دارند، بدین شکل که اول گل درجه ۱، بعد گل درجه ۲ و … . اگر هوا سرد باشد یا باد بوزد و یا گل‌های بهتری در سطح زمین باشند زنبورها که از عوال گرده افشانی هستند پرواز نمی‌کنند. در مورد برخی از درختان نیز زنبور هیچ علاقه‌ای به آن‌ها ندارد مانند گلابی، انگور و گردو هم چون گلبرگ ندارند برای زنبورها جذاب نیستند و گرده افشانی آن‌ها از طریق باد انجام می‌شود. پس از باز شدن گل‌های درختان گیلاس عمل تلقیح توسط حشرات مختلف و مخصوصاً زنبور عسل و یا باد انجام می‌گیرد. از لحاظ چگونگی بارور شدن درختان گیلاس و آلبالو می‌توان سه طرز مختلف را در این درختان مشاهده نمود:
۱. خود تلقیح: در این حالت واریته های مختلف درختان گیلاس قادر هستند که پس از ورود دانه‌های گرده گل‌های خود به مادگی عمل لقاح را انجام داده و سبب به وجود آوردن میوه جدیدی شوند.
۲. خود ناتلقیحی: واریته های مختلف گیلاس خود ناتلقیح بر خلاف قبل قادر نیستند که به وسیله دانه‌های گرده خود عمل لقاح را انجام دهند. اکثر درختان گیلاس معمولاً جز این دسته از گیاهان خود ناتلقیح می‌باشند.
۳. گرده های خود ناتلقیح: در این حالت واریته های معینی فقط قادر هستند که توسط گرو های معینی دیگری تلقیح شوند و خود نیز قادر هستند که واریته های معین دیگری را تلقیح نمایند.
دانستن حالت‌های نامبرده از لحاظ باغبانی مدرن امروزه حائز اهمیت بوده و باید به طور دقیق دانست که واریته های مورد استفاده جز چند دسته از این سه گروه هستند، لذا اگر در هر سه ردیف یک ردیف یا حتی اگر در هر سه درخت از سه ردیف یک درخت از ارقام تلقیح کننده کاشته شود می‌توان امیدوار بد که کلیه درختان دیگر از گرده افشانی این رقم مورد نظر بهره کامل ببرند. پس از انجام عمل لقاح گلبرگ ها و کاسبرگ ها و پرچم ها از بین رفته و از قسمت مادگی میوه و از تخمدان هسته بوجود می‌آید. میوه درختان گیلاس و آلبالو از لحاظ بوتانیکی میوه هسته دار می‌باشند.
۱. پریکارپ: پریکارپ عبارت است از پوست نازکی که میوه‌ها را از خارج احاطه نموده و از چند ردیف سلول‌های پوستی تشکیل یافته است.
۲. مزوکارپ: مزوکارپ قسمت گوشتی و خوراکی میوه را تشکیل می‌دهد.
۳. اندوکارپ: اندوکارپ قسمت داخلی میوه را تشکیل داده که از طرف آمبریون را احاطه می نماید. اندکارپ بر اثر رشد کم کم سخت و چوبی می‌گردد و پوست خست دور بذر یا دانه را بوجود می‌آورد.
رشد میوه:
پس از اتمام عمل لقاح و تشکیل میوه رشد میوه‌های گیلاس شروع می‌شود. بر طبق نظریه TUKEY و STOSSER منحنی میزان رشد میوه‌های گیلاس و آلبالو شبیه به هم می‌باشد که آن را می‌توان به صورت ذیل بیان نمود:
به طور کلی رشد میوه گیلاس در سه مرحله انجام می‌گیرد:
مرحله اول: رشد بسیار زیاد و مستقیماً پس از انجام عمل لقاح؛
مرحله دوم: رشد بطنی و یا کند که در حدود ۲ هفته به طول می‌انجامد؛
مرحله سوم: رشد سریع دوباره که تا موقع رسیدن میوه ادامه می‌یابد.
بر طبق نظریه MATTUSUCH در گیلاس می‌توان یک مرحله دیگر نیز مشاهده نمود که تقریباً یک هفته قبل از رسیدن کامل میوه به وقوع می پیوندد. در این مرحله رشد میوه‌ها دوباره بطنی شده و بدین ترتیب اگر منحنی میزان رشد بر حسب زمان (منحنی زمانی) گیلاس را ترسیم نماییم شبیه به دو S می‌باشد. مدت زمان رشد مرحله اول در تمام واریته ها تقریباً یکسان می‌باشد. در مرحله اول مخصوصاً رشد قطری، عرضی و ارتفاعی میوه خیلی زیادتر از مرحله دوم می‌باشد. در مرحله اول اندوکارپ به سرعت به رشد خود ادامه داده و در پایان این مرحله رشد آن به اتمام می‌رسد، انواع دیررس گیلاس دارای مدت زمان رشد طولانی‌تری از مراحل دوم و سوم هستند، در صورت نامساعد بودن شرایط جوی و کمبود حرارت دوران رشد میوه‌های گیلاس به طول می‌انجامد و سبب تأخیر دوران رسیدن آن می‌شود به طور متوسط می‌توان مدت زمان رشد واریته های مختلف را به شرح ذیل مشاهده نمود.
مرحله اول مرحله دوم مرحله سوم مدت زمان بین گلدهی تا رسیدن میوه
واریته های زودرس ۲۸-۳۰ ۱۰-۱۲ ۲۵-۲۸ ۶۲-۷۰ روز
واریته های دیررس ۲۸-۳۰ ۱۲-۱۴ ۴۰-۴۴ ۸۲-۹۰ روز
رشد زیاد در مرحله سوم بر اثر بزرگ شدن سلول‌های درون مزوکارپ و ذخیره نمودن مواد غذایی و مقدار زیادی آب صورت می گیرد. اگر در مرحله سوم پس از یک خشکلی چند روزه دوباره مقدار زیادی آب از طریق باران و غیره در اختیار این میوه‌ها قرار گیرند مقدار زیادی از آن بر اثر ذخیره نمودن آب فراوان ترکیده و از این رو خسارات زیادی به باغداران خواهد رسید. به طور کلی درختان گیلاس نسبت به آن پدیده بسیار حساس‌تر بوده و امروزه مبارزه با ترکیدن میوه‌ها از محلول های مختلف ویتریول و یا از بعضی هورمون‌های باعث تشدید رویندگی و یا ترکیب آلومینیومی و یا کلسیم ۸ تا ۱۸ روز بیشتر قبل از برداشت محصول استفاده می‌شود و نتایج حاصله از این محلول ها خوب می‌باشد سرمای بهاره در مقدار محصول و همین‌طور در میزان رشد میوه‌ها تأثیر زیادی دارد. به طور کلی سرما قادر است که پس ۲ تا ۳ هفته بعد از عمل لقاح سبب تغییر شکل و یا شکاف دادن بر روی پوسته میوه‌ها گردد، برای مبارزه با سرما می‌توان از باران مصنوعی و یا از بخاری های نفتی در شب‌های سرد استفاده نمود. در صورتی که حرارت هوا در موقع رشد میوه‌ها زیاد باشد دوران رسیدن میوه خیلی کم شده و میوه‌ها به سرعت تکامل می یابند این سبب ریزش زیاد میوه و کمبود محصول می‌گردد. بر اثر سرمای زیاد نیز مقدار ریزش گیلاس افزایش می‌یابد. این پدیده طبق نظریه STOSSER بر اثر اختلافاتی است که به طور کلی در درختان گیلاس نیز می‌توان دو نوع ریزش را تشخیص داد که عبارتند از ریز اول مستقیماً پس از عمل لقاح و ریزش دوم می‌باشد.
ریزش اول: در ریزش اول میوه‌هایی که در آن عمل لقاح به طور کامل انجام نگرفته و فاقد امبریو قوی و سالمی می‌باشد به وقوع می پیوندد، این ریزش در حدود ۱ تا ۲ هفته به طول می‌انجامد و میزان آن نسبت به واریته های مختلف متفاوت می‌باشد.
ریزش دوم: ریزش دوم ۵ تا ۶ هفته پس از انجام عمل لقاح به وقوع پیوست و در این حالت میوه‌های گیلاس که ریزش خواهند داشت خیلی زودتر از میوه‌های سالم قرمز رنگ شده و ریزش می نمایند. برای مبارزه با این ریزش که مخصوصاً در بعضی از واریته های مقدار زیاد روی می‌دهد می‌توان با محلول های شیمیایی اسید استیک با غلظت های ۱۰ گرم در هر ۱۰۰۰ لیتر محلول مبارزه نمود.
